Jednym z największych wyzwań w nauczaniu jest znalezienie sposobu na skuteczne dostosowanie nauczania do uczniów. Każde dziecko jest inne – ma inne doświadczenia, zainteresowania, poziom gotowości do nauki i sposoby przyswajania wiedzy. Dostosowywanie nauczania odbywa się w czterech zakresach, które omówię pokrótce w tym wpisie.
Środowisko nauczania: Jak dostosować przestrzeń do potrzeb uczniów?
Sposób urządzenia przestrzeni, w której odbywa się lekcja oraz panująca w grupie atmosfera są bardzo ważnymi czynnikami, które mogą mieć pozytywny lub negatywny wpływ na koncentrację u uczniów. Niektóre dzieci potrzebują ciszy, inne wolą pracować w grupach. Jedni lepiej koncentrują się w jasnym świetle, inni w przyciemnionym pomieszczeniu. Dostosowanie przestrzeni do tych preferencji może znacząco poprawić efektywność nauki nie tylko w środowisku szkolnym, ale także w edukacji domowej.
Pamiętam Adama, który był uczestnikiem warsztatów dla uzdolnionych dzieci i młodzieży, które prowadziłam wiele lat temu. To, co wyróżniało tego chłopca, to potrzeba wybrania sobie miejsca w kącie klasy, gdy zadawałam trudne zadanie. Adam zakrywał uszy i siadał plecami do pozostałych dzieci. Gdy zapytałam go o to, powiedział, że łatwiej mu się skupić, gdy jest mniej dźwięków wokół. Zawsze pozwalałam mu pracować w bardziej ustronnym miejscu lub z słuchawkami wygłuszającymi. Jego wyniki i poziom zaangażowania w naukę świadczyły o tym, że rzeczywiście praca w skupieniu była dla niego koniecznością.
Treść: Jakie dokładnie cele stawiamy uczniom?
Podstawowe koncepcje i idee powinny być wspólne dla wszystkich uczniów, ale sposób ich przedstawienia można różnicować pod względem ,,głębokości i szerokości”. Na przykład podczas lekcji dotyczącej analizy danych można dostosować poziom trudności zadań do umiejętności uczniów. Dzieci, które dopiero uczą się organizowania danych, mogą pracować na mniejszym zbiorze i odpowiadać na gotowe pytania, podczas gdy bardziej zaawansowani uczniowie mogą samodzielnie formułować pytania i analizować większy zestaw danych.
Pamiętam lekcję, na której omawialiśmy dane o zainteresowaniach uczniów. Niektóre dzieci analizowały dane dotyczące najczęściej wybieranych smaków lodów, inne zbierały informacje na temat ulubionych dyscyplin sportowych, a jeszcze inne – na temat zwierząt domowych. Każdy uczeń uczył się tej samej umiejętności, ale w kontekście, który był dla niego interesujący i na odpowiednim dla siebie poziomie:
- poziom najniższy: analiza gotowego zbioru danych;
- poziom średni: przeprowadzenie ankiety i analiza danych;
- poziom najwyższy: konstrukcja ankiety, określenie liczebności próby ankietowanych, odpowiednie dobranie próby, przeprowadzenie ankiety, analiza danych, opracowanie wyników.
Wszyscy uczniowie byli bardzo zaangażowani, a efekty nauki bardzo zadowalające.
Proces: Jak uczniowie przyswajają treści?
Nie każde dziecko uczy się w ten sam sposób. Różnicowanie procesu nauczania oznacza umożliwienie uczniom wyboru różnych „dróg” prowadzących do tego samego celu. Można to osiągnąć poprzez stosowanie różnych narzędzi wspierających, takich jak wizualizacje, pomoce fizyczne, gry, praca w grupach, dyskusje i inne.
Na przykład podczas jednej z lekcji matematyki uczniowie mieli za zadanie odkryć reguły rządzące sekwencjami liczb. Niektórzy korzystali z klocków i układali wzory, inni zapisywali liczby w tabelach, a jeszcze inni rysowali schematy. Każdy pracował w sposób, który był dla niego najbardziej efektywny. Po zakończeniu zadania dzieci prezentowały swoje strategie i porównywały je z innymi. Dzięki temu zrozumiały, że istnieje wiele sposobów na rozwiązanie tego samego problemu, a różne narzędzia nierzadko podpowiadają taki, a nie inny sposób podejścia do rozwiązania problemu.
Produkt: Jak uczniowie demonstrują swoją wiedzę?
Każde dziecko powinno mieć możliwość zaprezentowania tego, czego się nauczyło, w sposób dostosowany do jego mocnych stron. Niektórzy uczniowie czują się pewniej, mówiąc, inni wolą pisać, rysować lub prezentować wiedzę za pomocą różnorodnych pomocy fizycznych. Dlatego warto dawać im różne możliwości wykazania się – np. poprzez tworzenie plakatów, prezentacji, krótkich filmów czy wyjaśnianie problemów matematycznych kolegom.
Pamiętam sytuację, kiedy jedna z moich uczennic, Julia, miała trudność z pisemnym wyrażaniem swoich myśli, ale świetnie tłumaczyła je na głos. Poprosiłam ją o nagranie krótkiego filmu, w którym wyjaśni temat i okazało się, że doskonale rozumie zagadnienie chociaż ma trudności z przelaniem myśli na papier. Dzięki temu Julia mogła w pełni zaprezentować swoje umiejętności, a jej pewność siebie wzrosła.
Podsumowanie
Dostosowywanie nauczania do uczniów to nie tylko dostosowywanie poziomu trudności zadań, ale także uwzględnianie różnych sposobów nauki, różnych metod prezentowania wiedzy i różnorodnych potrzeb związanych ze środowiskiem nauki. Różnicowanie tych czterech elementów: treści, procesu, produktu i środowiska, pozwala na zbudowanie grupy klasowej, w której każdy uczeń ma szansę rozwijać swoje umiejętności w sposób najlepiej dopasowany do jego potrzeb.